Joodse buurtbewoners ’40 – ’45
Eliazer en Branca Benjamins-Aap; Abel Tasmanstraat 5b
Vanaf eind 19e eeuw bloeit de confectie-industrie in Groningen en brengt veel werkzoekende kleermakers naar de Stad. Dit is het verhaal van één van hen, Eliazer Benjamins met zijn vrouw Branca Aap.
Eliazer Benjamins is de vierde van de zes kinderen van Marcus Benjamins (winkelier) en Lea Viool, geboren op 7 oktober 1906 in Amsterdam. Ook zijn vrouw Branca is in Amsterdam geboren als kind van Simon Aap (handelsreiziger) en Elisabeth Lam op 10-2-1910, zij kreeg nog één jongere broer.
Bij hun huwelijk op 3-1-1934 in Amsterdam is Eliazer kleermaker van beroep en Branca winkelbediende. Op 2 april 1935 komt hun eerste kind, dochter Lea ter wereld.
Het gezin verhuist in november 1936 naar Groningen waar ze eerst aan de Tjarda van Starkenborghstraat 2-20 wonen waar hun tweede kind Marcus wordt geboren (9-9-1937). Ze verhuizen naar de Lingestraat 18 en vervolgens in juli 1940 naar een nieuw bovenhuis aan het Abel Tasmanplein op nummer 5B.
Volgens de adresboeken van Groningen is Eliazer in die jaren coupeur van beroep.
De Duitse bezetter legt steeds meer beperkingen op aan de Joodse Nederlanders. De Joodse Raad probeert door mensen vanwege hun functie als onmisbaar te benoemen Joden te beschermen. Eliazer krijgt op zijn registratiekaart als functie “leraar kleermaker” vermeld waardoor hij is “gesperrt” en zich niet als werkkracht hoeft te melden.
Op 11 januari 1942 komt er nog gezinsuitbreiding als Simon wordt geboren. Er is nog een foto van moeder Branca met hun drie kinderen gemaakt en bewaard gebleven.
Vanaf de zomer van 1942 beginnen de grootschalige razzia’s waarbij in het hele land Joden worden opgepakt. In een uitgebreid interview afgenomen in 1947 vertelt Eliazer dat hij op 29 september 1942 ondanks zijn functie toch naar een werkkamp moet, per abuis denkt hij dan. Branca en de kinderen zijn later die week thuis opgehaald en naar Westerbork gebracht. Een dag later wordt ook Eliazer naar dit kamp overgebracht.
Met het 36ste treintransport vanuit Westerbork op 16 november 1942 vertrekt het gezin Benjamins naar Duitsland. Eliazer vertelt in het interview dat de reis voor het gezin rustig verloopt tot na twee dagen in het Poolse Cosel alle mannen met geweld de trein uit worden geslagen. In de ontstane consternatie is het onmogelijk nog afscheid te nemen en Eliazer zal zijn vrouw en hun kinderen nooit meer terugzien. De trein met Branca en drie kleine kinderen rijdt verder naar het vernietigingskamp Auschwitz waar ze vrijwel direct na aankomst worden omgebracht in de gaskamers.
Eliazer en de andere mannen op station Cosel worden weggevoerd en ingezet als dwangarbeiders in verschillende werkkampen. Op 15 april 1945 wordt Eliazer uiteindelijk in het kamp Bergen-Belsen bevrijd door de Engelse geallieerden en kan hij terug naar Nederland. Op 8 juni komt hij sterk vermagerd, 38 jaar oud en nog maar 45 kg, aan in Eindhoven.
Volgens zijn persoonskaart woont hij vanaf februari 1946 weer in Groningen, opnieuw aan de Tjarda van Starkenborghstraat. Een bevriende kleermaker brengt hem in contact met de jonge Groningse Marthilde Knorringa en ze krijgen een relatie. De Joodse Marthilde is in 1942 getrouwd om zo een jongeman te beschermen tegen inzet in werkkampen. Zij overleeft ondergedoken in Haarlem de oorlog. Na de bevrijding keert ze alleen terug naar Groningen en het huwelijk eindigt door echtscheiding op haar verzoek op 20 november 1946. Op 3 december trouwt ze met Eliazer Benjamins. Het echtpaar krijgt een zoon die later een eigen gezin sticht. Marthilde is door ziekte al in 1955 thuis in Odoorn gestorven. Eliazer trouwt dan met de verpleegster die Marthilde de laatste periode verpleegde en op wie beiden zeer zijn gesteld. Dit derde huwelijk van Eliazer eindigt met zijn overlijden op zeventigjarige leeftijd.
Op initiatief van de nabestaanden van Eliazer Benjamins zijn er in 2023 bij het huis Abel Tasmanplein 5B Stolpersteine geplaatst voor zijn eerste vrouw Branca Aap en hun 3 kinderen Lea, Marcus en Simon.
Bronnen:
- Websites wiewaswie.nl, allegroningers.nl, archief.amsterdam
- Groninger Archieven en de website groningerarchieven.nl
- Website collections.arolsen-archives.org
- Website joodsmonument.nl
- Website delpher.nl
- Website nl.wikipedia.org
- Nazaten van Eliazer Benjamins (De naoorlogse gegevens zijn grotendeels geanonimiseerd in verband met de privacy)
